Συντάχθηκε από Γιάννης Δρουγούτης
Είναι αρκετές οι φορές που έχω πάρει το δρόμο για το μοναστήρι των Ταξιαρχών και τον όσιο Λεόντιο. Αγαπημένη διαδρομή για μένα από τα παιδικά μου χρόνια ,αλλά και για τόσους μοναχούς που συνέρρεαν εδώ ,στην ευρύτερη περιοχή της Αιγιάλειας κατά τους μεσοβυζαντινούς και υστεροβυζαντινούς χρόνους. Όπως προκύπτει από χειρόγραφο κώδικα των Αρχείων του κράτους ο πρώτος πυρήνας της μονής ανάγεται στον 11ο μ. Χ. αιώνα και δημιουργήθηκε από ασκητές που διέμεναν στις γύρω σπηλιές. Το όνομα του οσίου Λεοντίου όμως συνδέθηκε απόλυτα με την μετέπειτα ιστορία της μονής.
Αυτή τη φορά ο δρόμος δεν με οδηγεί στο μοναστήρι. Λίγο πριν τη γέφυρα του Σελινούντα πήρα τον χωματόδρομο στα δεξιά που σύμφωνα με τις πληροφορίες μου θα με οδηγούσε στο βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Και πράγματι μετά από δυο δύσκολα χιλιόμετρα αγροτόδρομου βρέθηκα για πρώτη φορά μπροστά του. Σχετικά μικρό αλλά αρκετά καλοδιατηρημένο τόσο μοναχικό μέσα σε πλαγιές καμένες από τις πυρκαγιές του 2007, ένα μοναδικό μαρτύριο της σχεδόν χιλιόχρονης ιστορίας του, ένοιωσα πως με καλούσε να το ανακαλύψω.
Οι πληροφορίες μου το συνδέουν απόλυτα με την Μονή Ταξιαρχών της οποίας φαίνεται να αποτελεί περιουσιακό κομμάτι.
Σε άλλο έγγραφο της αρχειακής σειράς Grimani dai Servi, που απόκειται στο Κρατικό αρχείο της Βενετίας που χρονολογείται γύρω στα 1700 μ.Χ. και που καταγράφονται αναλυτικά τα υποστατικά του μοναστηρίου των Ταξιαρχών, υπάρχει η ακόλουθη τοπογραφικής φύσης αναφορά: « Άντικρυς του μοναστηρίου εκκλησία του Αγίου Νικολάου, λόγγος και πευκιά άπου κάνουν το ρετζίνι καί ελές ρίζες 200 στον ίδιον τόπον. Τα σύνορα του το λαγκάδι της Λαγαρούς και στα σπηριά της Σπηλιάς και στις Πόρτες και κατεβαίνει στου Μαρκουσά το Μνήμα και στο ποτάμι.»
Η τοπογραφική ένδειξη είναι αρκετά σαφής: πρόκειται για εκκλησία που βρίσκεται απέναντι από το μοναστήρι σε περιοχή με ελιές και πεύκα από τα οποία γινόταν παραγωγή ρετσινιού. Τα αναφερόμενα τοπωνύμια, όπως το «λαγκάδι της Λαγαρούς» και τα «σπηριά της Σπηλιάς» βρίσκονται σε πολύ κοντινή απόσταση: το «λαγκάδι της Λαγαρούς» εκτείνεται από τον Άγιο Κωνσταντίνο του χωριού Κουνινά και φτάνει ως τον ποταμό Σελινούντα, ενώ η «σπηριά της Σπηλιάς» ταυτίζεται με τη σπηλιά στην εξωτερική επιφάνεια της οποίας υπάρχουν εξογκώματα, 1.000 μέτρα περίπου βορειοδυτικά του ναού του Αγίου Νικολάου. Σε ό,τι αφορά το τοπωνύμιο «Πόρτες» ταυτίζεται με το Πετροβούνι Κουνινάς.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στη δυτική πλευρά του Σελινούντα σε υψόμετρο 432 μέτρων, απέναντι από το βράχο της σκήτης του οσίου Λεοντίου και τη νέα μονή Ταξιαρχών.
Η ίδρυση του ναού του Αγίου Νικολάου πρέπει να έχει γίνει πολύ πριν
από την άφιξη του οσίου Λεοντίου στην περιοχή το 1357μ. Χ. με την πρώτη οικοδομική φάση του ναού να ανάγεται στη μεσοβυζαντινή περίοδο και περί τον 11ο αιώνα.
Ο ναός είναι κτισμένος σε επικλινές έδαφος ενώ η δυτική του πλευρά έχει επιχωματωθεί από υλικά που έχουν μεταφέρει τα στοιχεία της φύσης με το πέρασμα των αιώνων, λόγω της κλίσης του εδάφους. Το μνημείο, μετά από διάφορες καταστροφές και αλλοιώσεις, αποτελείται από τον κυρίως ναό και τον κατεστραμμένο νάρθηκα. Η κάτοψη του κυρίως ναού έχει σχήμα παράγωνου παραλληλογράμμου με εξωτερικές διαστάσεις, χωρίς τις αψίδες του Ιερού, 10,30×7,40 μέτρα περίπου.
Στα ανατολικά ο ναός καταλήγει σε τριμερές ιερό βήμα με τρεις προεξέχουσες ημικυκλικές εσωτερικά και εξωτερικά αψίδες από τις οποίες, η κεντρική είναι, ως συνήθως, μεγαλύτερη και ψηλότερη από τις άλλες δύο.
Ο ναός στη σημερινή του μορφή είναι τρίκλιτος, και σταυρεπίστεγος με κατεστραμμένο τον νάρθηκά του.
Ο νάρθηκας σήμερα δεν είναι καθόλου εμφανής ωστόσο από δοκιμαστικές τομές που έγιναν τον Ιούνιο του 1996, φαίνεται ότι ήταν ισοπλατής με το ναό και στεγαζόμενος με ξύλινη στέγη. Στον δυτικό εξωτερικό τοίχο είναι ορατές οι οπές σε οριζόντια διάταξη που χρησίμευαν για τη στήριξη των δοκαριών της ξύλινης στέγης.
Στη στέγη του ναού, που καλύπτεται με νεότερα βυζαντινού τύπου κεραμίδια, μερικά από τα όποια είναι τα αρχικά, διαγράφονται τα τέσσερα εγκάρσια κλίτη, πού σχηματίζουν σταυρό και καταλήγουν σε αετώματα στις αντίστοιχες όψεις. Λίγο χαμηλότερα, μονόρριχτες στέγες, με ρύσεις προς βορά και νότο αντίστοιχα, δηλώνουν την ύπαρξη τεσσάρων γωνιακών διαμερισμάτων. Ο ναός είναι αρκετά διακοσμημένος εξωτερικά με πολλά οδοντωτά γείσα σε όλες σχεδόν τις στέγες. Στη διασταύρωση των εγκάρσιων κλιτών στηρίζεται η τρουλλοκαμάρα. Πρόκειται για τυπική κάλυψη σταυρεπίστεγου ναού. Η πρόσβαση στο εσωτερικό του ναού εξασφαλίζεται από τη μοναδική σημερινή κύρια είσοδο, πού ανοίγεται στο κέντρο περίπου της βόρειας πλευράς.
Τα υλικά δομής πού έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή του είναι ασβεστόλιθοι, πωρόλιθοι και πλίνθοι. Το μνημείο έχει υποστεί γενικά πολλές μετασκευές, οι περισσότερες από τις οποίες εντοπίζονται στη δυτική και τη νότια πλευρά.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου δεν πανηγυρίζει στις 6 Δεκεμβρίου όπως θα περίμεναν οι περισσότεροι, αλλά στις 13 Μαΐου.
Θεωρείτε πιθανόν ότι ο ναός του Αγίου Νικολάου, πού αποτέλεσε σίγουρα καθολικό
μονής, αφιερώθηκε συγχρόνως και στη μνήμη του πατριάρχη Νικολάου Α’ Μυστικού ο οποίος πέθανε στις 15 Μαΐου του 925 μ.Χ και στη μνήμη της ανακομιδής του λειψάνου του ομώνυμου αγίου.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου είναι ένα όμορφο βυζαντινό κτίσμα που δεσπόζει στη περιοχή και είναι ορατός από τον κεντρικό οδικό άξονα που φθάνει ως την μονή Ταξιαρχών, στην απέναντι πλευρά του ποταμού Σελινούντα. Αν και ο συγκεκριμένος ναός είναι άγνωστος στους περισσότερους από τους ντόπιους, ανήκει στα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της περιοχής μας μαζί με την μονή Αγίας Τριάδας στο οροπέδιο της Τράπεζας και το παλαιομονάστηρο στη σκήτη του οσίου Λεοντίου.
Υ. Γ. Ευχαριστώ θερμά τον φίλο και βυζαντινολόγο Νεκτάριο Ζάρρα για τη μελέτη των συναδέλφων του Άννας Ι. Λαμπροπούλου και Αφέντρας Γ. Μουτζάλη που έθεσε στη διάθεσή μου μέσα από την οποία αντλήθηκαν τα στοιχεία και οι πληροφορίες που αναφέρονται στο κείμενο.
Επίσης ευχαριστώ τον Τάκη Κουτσαντώνη που αποτέλεσε οδηγός και εμπνευστής αυτής της μικρής εξόρμησης.
Κείμενο και φωτογραφίες: Γιάννης Σ. Δρουγούτης
Λίγα λόγια για το συντάκτη του άρθρου
Author: Νέοι Καιροί εν ΑιγίωEmail:neoikairoienaigio@gmail.com
