Γράφει: η Δέσποινα Γρηγοριάδου
(Εργασία –Κριτική Προσέγγιση της ζωής, της προσωπικότητας και των καινοτομιών του από ιστορικής πλευράς, που έκανε η υπογράφουσα στη Σχολή)
Πηγές:
– Encyclopedie Larousse du XX e Siècle (Tome Sixiéme)
– Le musée d’ Art de Librairie Larousse.
Η ζωγραφική της Ιταλικής Αναγέννησης ήταν μια τέχνη που εξέφρασε τις μεγάλες ιδέες του 16ου αι, (Cinquecento) μέσα από μνημειώδη έργα. Είναι η ακμή της τέχνης της Αναγέννησης, η εποχή του Leonardo da Vinci, του Μιχαήλ Αγγέλου, του Ραφαήλ, του Τιτσιάνο και άνθισε ως επί το πλείστον σε κέντρα όπου η καλλιτεχνική κουλτούρα είχε ρίζες. Ιδιαίτερα η Φλωρεντία έδωσε τους πιο τολμηρούς νεωτεριστές. Η σχολή του Μιλάνου ιδρύθηκε από Φλωρεντιανό δάσκαλο και επίσης άνθισε κατά τρόπο εντυπωσιακό!
Ο Leonardo ήταν ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας, μηχανικός, ανατόμος, φυσιολόγος, βοτανολόγος, φυσικός, φιλόσοφος, μουσικός, λογοτέχνης. Η Ιταλία του 16ου αι. θαύμαζε τον Leonardo κυρίως ως γλύπτη και μηχανικό, σήμερα όμως η πλέον γνωστή ιδιότητα του είναι αυτή του ζωγράφου και του λογίου-επιστήμονα. Η ζωγραφική του τέχνη παραμένει ανυπέρβλητη, καθώς κατορθώνει να εκφράσει και τις παραμικρές συναισθηματικές αποχρώσεις, αναλύοντας και χαρακτήρες. Ως ζωγράφος, η τέχνη του δοσμένη μέσα από τη φωτοσκίαση (chiaroscuro) πετυχαίνει εξαίσιο αποτέλεσμα. Το απαλό sfumato (απαλοί χρωματικοί τόνοι με το ακαθόριστο περίγραμμα από τη φωτοσκίαση) που ανακάλυψε, απασχόλησε ολόκληρη τη Λομβαρδική Σχολή (τους μαθητές του: Γκουΐνι, Σολάριο, Μέλτσι). Ο Leonardo είναι επίσης σήμερα γνωστός ως επιστημονικός μελετητής λόγω του τεράστιου όγκου των στοιχείων που κατέγραψε στα χειρόγραφα και σημειωματάρια του που είναι σε βιβλιοθήκες. Από τα γλυπτά του δεν σώζεται τίποτα! Γεννήθηκε το 1452 στην κωμόπολη Βίντσι της Τοσκάνης, νόθος γιος του σερ Πιέρο ντα Βίνστι συμβολαιογράφου και της Κατερίνας. Μαθήτευσε το 1470 στο μεγάλο εργαστήρι της Φλωρεντίας του Andrea del Verrochio, μαζί με τον Μποτιτσέλι. Η φήμη του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η Βενετία του παράγγειλε το μνημείο (ένα ορειχάλκινο άγαλμα) του στρατηγού Μπαρτολομέο Κολλεόνα, που την είχε ευεργετήσει. Ο Leonardo είχε μυηθεί τόσο καλά στην επεξεργασία του μετάλλου που το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό (οξύτητα προσώπου, μυς, φλέβες, στάση καβαλάρη)! Για την εποχή του εθεωρείτο και θεωρείται μεγαλοφυΐα και το διανοητικό του επίπεδο ήταν εξαιρετικά υψηλό, τόσο που είναι αντικείμενο θαυμασμού. Οι σύγχρονοι του όμως τον θεωρούσαν κάπως ιδιόρρυθμο και αλλόκοτο. Είναι αξιοπερίεργο πως ο ίδιος άνθρωπος έχει τόσο μεγάλη επίδοση σε τόσους διαφορετικούς τομείς της έρευνας. Ήταν περιζήτητος δε και ως μηχανικός (οχυρώματα για τον Καίσαρα Βοργία, διώρυγες, νέα πολεμικά μέσα). Σαν αριστερόχειρας έγραφε από δεξιά προς τα αριστερά, οπότε οι σημειώσεις του διαβάζονται μόνο μέσα από καθρέπτη. Είχε προβλέψει τις θεωρίες του Κοπέρνικου και τον απασχολούσε πολύ η κοινωνική θέση του καλλιτέχνη. Πολλά έργα του δεν ολοκληρώθηκαν και δεν τα παρέδιδε αν ο ίδιος δεν ήταν ικανοποιημένος! Δυστυχώς τα λίγα έργα του δεν έφθασαν σε μας σε καλή κατάσταση.
Δοσμένος σε νέες αναζητήσεις εξελίχθηκε σε θεωρητικό της ατμοσφαιρικής προοπτικής (δηλ. του βάθους) και της ανατομίας! Ήταν ο ερευνητής που ερεύνησε σε βάθος τη φύση και τη ζωή και μοιάζει με προφήτη της μελλοντικής βιομηχανίας. Τον συνέκριναν με τον Αρχιμήδη και τον Πρωτέα. Αυτός ο στοχαστής Λεονάρντο παρατηρώντας το είδωλο του στον καθρέπτη ζωγράφισε την εικόνα ενός Φάουστ. Η ζωή του μπορεί να υποδιαιρεθεί σε 4 κύριες περιόδους:
Την Φλωρεντινή περίοδο, τη Λομβαρδική περίοδο, την περίοδο των “περιπλανήσεων”, που περιλαμβάνει τα ταξίδια του στη Πάντοβα, Βενετία. Ρωμανία, Φλωρεντία. Μιλάνο. Ρώμη και τέλος τη Γαλλική περίοδο, όπου πέθανε παράλυτος και ενταφιάστηκε το 1519 στην Αμπουάζ κατά την επιθυμία του. στην εκκλησία Σαιν Φλοραντέν που καταστράφηκε το 1808.
O Leonardo στη ζωή του όταν δημιουργούσε ένα έργο έφτιαχνε μια σειρά από προσχέδια, το καθένα διέφερε ολοκληρωτικά από το άλλο, τροποποιούσε τον πίνακα του καθώς του έδινε μορφή, τον άφηνε, σκεφτόταν, τον ξανάπιανε και ενίοτε τον άφηνε στο στάδιο της προετοιμασίας όπως στην περίπτωση της “Προσκύνησης των Μάγων”, που το φιλοτέχνησε τη Φλωρεντιανή περίοδο και εκτίθεται στην Πινακοθήκη Ουφίτσι της Φλωρεντίας. Έτσι εργαζόταν! Η αναποφασιστικότητα του αυτή που παρέπεμπε σε ερασιτέχνη επικρίθηκε σκληρά από τον Μιχαήλ Άγγελο, τον επίμονο αυτόν εργάτη της τέχνης, ευθύνεται για την καταστροφή του περίφημου έφιππου αγάλματος του Φραντσέσκο Σφόρτσα, που ο ίδιος ο Leonardo φιλοτέχνησε στο Μιλάνο και παρέμεινε σε πήλινο πρόπλασμα. Σε σύγκριση με τις όλο καθαρότητα και φρεσκάδα τέμπερες των συνετών ζωγράφων του 15ου αι. τα δημιουργήματα του Leonardo πάνω στο καβαλέτο έφεραν την όψη του παλιού από πολλούς αιώνες πριν.
Ο Leonardo από μαθητής ξεπέρασε το δάσκαλο του Βερόκιο και του δωσε μαθήματα ζωγραφικής. Ο Leonardo ήταν 25 ετών όταν ο Βερόκιο ολοκλήρωσε τον “Δαβίδ” του οποίου το χαμόγελο μοιάζει με ορατή αντανάκλαση μιας μη αναγνωρίσιμης ψυχής! Το χαμόγελο αυτό έμελλε να ακολουθήσει τον Leonardo σ’ όλη του τη ζωή: πάνω σε μια θεία ή γυναικεία μορφή θα γινόταν το χαμόγελο του “Αγίου Ιωάννη”, των “Παρθένων”, του ”Βάκχου” και της “Τζοκόντας”!
Η τέχνη του βασίζεται σε επιστημονικές γνώσεις! Είναι ο μόνος καλλιτέχνης για την εποχή του – νομίζω – που ζωγραφίζει λουλούδια σαν βοτανολόγος, τις διαστρωματώσεις των βράχων σαν γεωλόγος και το ανθρώπινο σώμα σαν ανατόμος. Δεν αρκείται στο να αποδώσει τη ζωή σαν κάτι σκοτεινό και αποκομμένο από την ψυχή. Η γνώμη μου είναι απερίφραστα πως επιδιωκόμενος σκοπός του είναι να εξηγήσει και να αποδώσει την απεριόριστη ποικιλομορφία των χαρακτήρων και των συναισθημάτων μέσω των έργων του. Αυτό το κατάφερε απόλυτα στον “Μυστικό Δείπνο” για τη Δομινικανή μονή Σάντα Μαρία ντελλε Γκράτσιε! Ο Leonardo αποδίδει εκπληκτικά τα συναισθήματα που πυροδοτεί ο Χριστός στους μαθητές του, τις κινήσεις τους και το ψυχολογικό δράμα που δημιουργείται όταν λέει ότι: – Κάποιος από εσάς θα με προδώσει!
Εργάστηκε δε 4 ολόκληρα χρόνια για το πορτρέτο της “Μόνα Λίζα”, μιας Ναπολιτάνας που είχε παντρευτεί τον Φλωρεντινό Τραπεζίτη Φραντσέσκο Τζοκόντο και που το απόκοσμο βλέμμα της καθώς και η αινιγματικότητά της έγιναν μέγα θέμα σχολιασμών και μελέτης από σύγχρονους καλλιτέχνες! Το πιο μυστηριώδες χαμόγελο στην ιστορία της Τέχνης βρίσκει εξήγηση τελικά. Καναδοί επιστήμονες χρησιμοποίησαν laser και υπέρυθρες ακτίνες για να δημιουργήσουν μια 3-D προοπτική στον πίνακα. Σύμφωνα με την ανάλυση υπάρχουν λεπτομέρειες που δεν διακρίνονται με γυμνό μάτι.
Έγινε λοιπόν αντιληπτό ότι η κυρία με το μυστηριώδες χαμόγελο ήταν έγκυος. Αν κοιτάξουμε με προσοχή την εικόνα βλέπουμε πως οι δύο πλευρές δεν είναι απόλυτα ίδιες, πράγμα που φαίνεται καθαρότατα στο τοπίο! Αυτό πιστεύω πως ήταν πρωτοποριακό για την εποχή και δείχνει κατά τη γνώμη μου πως ο καλλιτέχνης εξερευνά τον ορατό κόσμο! Επιτυγχάνει δε – πιστεύω -απόλυτη ένωση της μορφής με το θαυμάσιο τοπίο του βάθους που αντανακλά ο γεωλογικός πλούτος!
Ο Leonardo κληροδότησε στην Ιταλία διδάγματα και έργα που αναμφίβολα -πιστεύω – πως έμελλε να δώσουν μια νέα κατεύθυνση στους ζωγράφους της Λομβαρδίας και της Τοσκάνης, των δύο επαρχιών που υπήρξαν οι τόποι δράσης του.
Στο Μιλάνο ο Leonardo δημιούργησε μια “ακαδημία” που υπήρξε η πρώτη σχολή καλών τεχνών! Παρά ταύτα οι Λομβαρδιανοί μαθητές του Leonardo δεν επέδειξαν κανένα ενδιαφέρον στο να προσεγγίσουν την τέχνη μέσα από το πρίσμα του ψυχολόγου, όπως ο δάσκαλος τους. Αντίθετα ο ίδιος συνεργάστηκε ασφαλώς με τον Βερόκιο στη “Βάπτιση του Χριστού” ενστερνιζόμενος – πιστεύω – το ύφος του! Το πάθος του Leonardo για τη φυτολογία φαίνεται στον “Ευαγγελισμό” του Λούβρου.
Τα έργα που άφησε εκτιμήθησαν ως έχοντα τεράστια αξία. Αξίζει να σημειωθεί πως η προσωπογραφία της “Τζινέβρα Μπέντσι” (περί το 1480) που ανήκε στη συλλογή του πρίγκιπα του Λιχτενστάιν, το 1967 πουλήθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον για 53 εκατομμύρια δραχμές!!! Το 1482 ο Leonardo πηγαίνει στο Μιλάνο στην υπηρεσία του Λουδοβίκου ιλ Μόρο. Περίφημο είναι ένα γράμμα του Leonardo στο Λουδοβίκο όπου ο ίδιος προβάλει τις ικανότητες του στον τομέα του πολέμου και της τέχνης.
Η περίοδος της Λομβαρδίας υπήρξε η πιο γόνιμη της ζωής του.
Ασχολήθηκε με μελέτες ύδρευσης, γεωλογικές παρατηρήσεις, γεωμετρίας, βοτανικής, φυσικής, ανατομίας, νεκροψίες ανθρώπων και ζώων, με μελέτες εμβρυολογίας, με τη λειτουργία της λέμφου των φυτών, με τη “διαβρωτική” δύναμη του νερού, κατασκεύασε πτητικές μηχανές, επινόησε μηχανήματα κάθε είδους και η δουλειά του στο πεδίο της μηχανικής είναι αξιολογότατη. Κατασκεύασε μέχρι πολεμικές μηχανές!
Αντίθετα με τις αντιλήψεις του Αριστοτέλη υποστήριξε ότι ο αέρας δεν επιταχύνει αλλά επιβραδύνει την κίνηση ενός σώματος και ότι η δύναμη είναι η αιτία της κινήσεως ενός σώματος. Υποστήριξε επίσης πως τα όστρακα που βρίσκονται στη γη σε τόπους απομακρυσμένους από τη θάλασσα και συχνά σε ύψος, ανήκουν σε θαλάσσιους οργανισμούς που έζησαν όταν οι περιοχές αυτές βρίσκονταν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Συνεπώς το επιστημονικό πολύπλευρο έργο του είναι τεράστιο γι’ αυτό πολλοί τον κρίνουν ως την μεγαλοφυΐα των αιώνων! Παράλληλα οργάνωνε τις γιορτές και τις θεατρικές παραστάσεις της αυλής!
Η κριτική έχει ασχοληθεί ευρύτατα με το έργο του η “Παναγία των Βράχων” που δεύτερο αντίτυπο υπάρχει στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Στο έργο αυτό έχουν τελειώσει τα χαρακτηριστικότερα στοιχεία της ζωγραφικής, δηλαδή οι τονικές διαβαθμίσεις, το απαλό ημίφως, η προοπτική και ο νατουραλισμός! Στην περίοδο του Μιλάνου ανήκει και η “Κυρία με την ερμίνα”. Το 1507 ονομάζεται από τον Λουδοβίκο IB’ ως μόνιμος ζωγράφος και μηχανικός με κανονικό μισθό!
Επιδίδεται ιδιαίτερα σε μελέτες γεωμετρίας και γεωλογίας και συγγράφει ένα μεγάλο μέρος του Κώδικα G, σημαντικής πηγής για την Πραγματεία περί ζωγραφικής!
Στα τελευταία του χρόνια πολύ ηλικιωμένος και ημιπαράλυτος τελειώνει τον “Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή”, τον “Βάκχο” και την “Αγία Άννα με την Παναγία και το Βρέφος”. Αυτά τα έργα τελείωσαν ίσως με την βοήθεια των μαθητών του.
Τελειώνοντας οφείλουμε να τονίσουμε πως η επιστημονική του δραστηριότητα δεν είναι κατώτερη της καλλιτεχνικής!
Άποψη μου είναι πως ο Leonardo είναι η μεγαλοφυΐα που έχει απόλυτη συνείδηση του δεσμού της τέχνης και επιστήμης και δεν υπάρχει κλάδος της επιστήμης που να μην έχει αφήσει τα ίχνη του.
Σε όλες τις επιστήμες προχώρησε χωρίς προκαταλήψεις με μέθοδο έρευνας θεμελιωμένη στο πείραμα, ελεύθερος από δογματισμούς και από την παθητική παραδοχή της επίσημης επιστήμης!
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ
Λίγα λόγια για το συντάκτη του άρθρου
Author: Δέσποινα Γρηγοριάδου Email:[email protected]
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, στην Ανάληψη.
Κόρη του Φωκίωνος και της Χριστίνας Γρηγοριάδη εκ Κωνσταντινουπόλεως.
-Φοίτησε στο Ελληνοελβετικό δημοτικό Αγλαΐας Σχοινά και στη συνέχεια στο Ελληνογαλλικό κολλέγιο Calamari. Αυτό ήσαν δύο ιστορικά σχολεία της Θεσσαλονίκης.
-Από μικρή είχε μία ιδιαίτερη κλήση στον γραπτό λόγο και πήρε από την Εθνική Τράπεζα το Πρώτο βραβείο στη Θεσσαλονίκη για την έκθεση που έγραψε με θέμα: «Η Αποταμίευση».
-Είχε κλήση επίσης στην Ιστορία, στη Γεωγραφία, με αποτέλεσμα αργότερα να γίνει επίτιμο μέλος του National Geographic.
-Γνωρίζει άριστα Γαλλικά με δίπλωμα από τη Γαλλική Λαϊκή Αποστολή (Μission Laique Francaise).
-Γνωρίζει πολύ καλά Αγγλικά.
-Φοίτησε στο Γερμανικό Ινστιτούτο Goethe αλλά δεν ολοκλήρωσε το εντατικό τμήμα σπουδών, διότι παντρεύτηκε 19 ετών. Είναι αλήθεια ότι τη θλίβει πολύ το γεγονός ότι άφησε τη Γερμανική γλώσσα και το πιάνο που η μητέρα της (πολύ καλή πιανίστα) την εκπαίδευε.
-Από πολύ μικρή ζωγράφιζε, κεντούσε και έγραφε ποιήματα. Σκέπτεται να εκδώσει τη πρώτη ποιητική της συλλογή.
-Από βιώματα που έχει και λόγω της έφεσης της στις ξένες γλώσσες, καταλαβαίνει και Ιταλικά και Τουρκικά, αλλά δυσκολεύεται να μιλήσει! Στόχος της είναι να μάθει και πιστεύει φανατικά στη δια βίου μάθηση.
-Εργάσθηκε στη Γερμανική Καπνεμπορική Εταιρεία Intertab, S.A και στην Αμερικάνικη Καπνεμπορική Εταιρεία Gretoba, S.A, καθώς και στη ΔΕΗ με σύμβαση.
-Μετά διορίσθηκε στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων σαν Μεταφράστρια-Διερμηνέας και συνταξιοδοτήθηκε με 22 χρόνια υπηρεσία.
-Είναι παντρεμένη με τον Γεωτεχνικό- Περιβαλλοντολόγο Ηλία Ασπρούκο, προϊστάμενο στο ΥΠΕΧΩΔΕ και έχει μία κόρη τη Χριστίνα, πτυχιούχο Γαλλικής Φιλολογίας, και μία εγγονή 4 ετών τη Μαριάννα.
-Εκλεγόταν επί σειρά ετών με τη ΔΑΚΕ που ήταν ιδρυτικό μέλος στην ΠΟΣΥΠΕΧΩΔΕ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημ. Έργων).
-Έλαβε μέρος ως εκλεγμένη σύνεδρος σε 3 συνέδρια της Νέας Δημοκρατίας περισσότερο για αλλαγή απόψεων και λιγότερο από «κομματικό χρέος», δεδομένου ότι διαφωνεί σε πολλά, ιδιαίτερα δε σε γυναικεία θέματα, περιβάλλοντος και εργασιακά!
-Σπούδασε και αποφοίτησε με άριστα Ιστορία Τέχνης, Ιστορία Τέχνης μη Δυτικών Χωρών, Ζωγραφική και Χρωματολογία, Επικοινωνία-Δημόσιες Σχέσεις και Εικαστικό Κόσμημα, στο ATHENS COLLEGE OF FINE ARTS (University of Bolton) και πήρε μέρος σε πολλά σεμινάρια που αφορούν τη Τέχνη. Κάνει συνέχεια οδοιπορικά που αφορούν τη Τέχνη των Λαών και αρθρογραφεί.
-Είναι συνεργάτης στο εφημεριδοπεριοδικό «ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΕΝ ΑΙΓΙΩ» όπου εκδότρια είναι η κόρη της.
-Η κατασκευή του Εικαστικού Κοσμήματος ιδιαίτερα τη συγκινεί και ήδη έκανε μία επιτυχή έκθεση στη ΧΕΝ Γλυφάδας.
-Από μικρό παιδί δούλευε (παράλληλα με το σχολείο) στο δικηγορικό γραφείο του παππού της ποινικολόγου Εμμανουήλ Λεωνίδα.
